Δημοσιεύτηκε από
Η λέξη “οκτάβα” προέρχεται από το λατινικό “octavus”, το οποίο σημαίνει όγδοος.
Ονομάζεται έτσι γιατί δηλώνει το διάστημα ογδόης, δηλαδή απόσταση οκτώ νοτών από κάποια βάση, είτε ανοδικά, είτε καθοδικά.
Στη μουσική με τον όρο “οκτάβα” χαρακτηρίζουμε μια νότα που έχει ακριβώς τη διπλάσια ή τη μισή συχνότητα από έναν δοσμένο τόνο. Αυτό δημιουργεί την υποκειμενική αίσθηση της απόλυτης ταύτισης των φθόγγων με τη διαφορά, ότι αυτοί με την υψηλότερη συχνότητα γίνονται αντιληπτοί ως οξύτεροί, ενώ με τη χαμηλότερη ως βαρύτεροι.
Συνώνυμος είναι και ο όρος “διαπασών”, αν και χρησιμοποιείται επίσης για να προσδιορίσει τη συσκευή που χρησιμοποιείται για να δώσει τον τόνο κουρδίσματος κάποιου οργάνου.
Το διάστημα της οκτάβας αποτελείται από/χωρίζεται σε 12 ημιτόνια και μαθηματικά εκφράζεται από το λόγο 2:1.
Παρακάτω μπορείτε να δείτε και να ακούσετε οκτάβες του Μι, το οποίο γράφεται στην πρώτη γραμμή του πενταγράμμου.
Καθώς η οκτάβα, σύμφωνα με τη δυτική μουσική παράδοση, παράγει μια συνήχηση χωρίς καθόλου διαφωνίες χαρακτηρίζεται και “τέλειο” ή “καθαρό” διάστημα. Παρομοίως “τέλεια” ονομάζονται και άλλα διαστήματα, όπως της καθαρής τετάρτης (4:3) ή καθαρής πέμπτης (3:2).
Οκτάβα ακόμη χαρακτηρίζεται και ολόκληρη η διαδοχή φθόγγων ανάμεσα σε δύο νότες με την σχέση αυτή. Έτσι, προκειμένου να δηλωθεί πως μια νότα που περιέχεται σε κάποια κλίμακα θα ακουστεί σε ψηλότερη ή χαμηλότερη θέση χρησιμοποιείται η έκφραση “x οκτάβες πάνω ή κάτω”.
Στην παραπάνω παρτιτούρα θα παρατηρήσετε, ότι όταν μεταφερόμαστε σε υψηλότερη ή χαμηλότερη οκτάβα σε σημείο που να είναι απαραίτητες πολλές βοηθητικές γραμμές, προκειμένου αυτές να αποφευγχθούν, το κλειδί αλλάζει με την προσθήκη ενός αριθμού πάνω ή κάτω από αυτό.
Όταν προστίθεται το 8, είτε πάνω, είτε κάτω από το κλειδί επισημαίνεται ότι μεταφερόμαστε μία οκτάβα ψηλότερα ή χαμηλότερα αντίστοιχα. Ενώ, όταν σημειώνεται το 15, δύο οκτάβες.
Η αλλαγή οκτάβας σημειώνεται, επίσης, και με μια διακεκομμένη γραμμή παράλληλη προς τα μέτρα εφαρμογής της αλλαγής, που ξεκινά με τον συμβολισμό 8va ή 8vb. To 8va είναι συντομογραφία του “octava alta” ενώ το 8vb του “octava bassa”, τα οποία υποδεικνύουν τη μεταφορά σε ψηλότερη ή χαμηλότερη οκτάβα.
Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με το 15 (quindicesima), το οποίο θα γραφτεί ως 15ma ή 15mb και επιβάλλει τη μετακίνηση δύο οκτάβες πάνω ή κάτω.
Συχνά η οκτάβα σημειώνεται και με την προσθήκη τόνου στο σύμβολο ή το όνομα της βασικής νότας.
Παρατηρείτε εδώ ότι κυριαρχεί η ιταλική ορολογία στη μουσική. Αυτό είναι ενδεικτικό του θεωρητικού υποβάθρου που αναπτύχθηκε από την Αναγέννηση κι έπειτα με επίκεντρο την ιταλική χερσόνησο.
Από τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται στη κλασσική ορχήστρα μπορούν να αποδοθούν 8 περίπου συνολικά οκτάβες διαφορετικές για κάθε όργανο, με το πιάνο να είναι το μόνο σε θέση να τις αποδόσει όλες. Η δυνατότητα κάθε οργάνου να παίξει τόνους από μια συγκεκριμένη οκτάβα μέχρι κάποια άλλη ονομάζεται έκταση.
Το εκκλησιαστικό όργανο σε κάποιες υλοποιήσεις του μπορεί να παράγει και χαμηλότερους ή υψηλότερους τόνους πέραν των 8 οκτάβων που αναφέρθηκαν.
Το φαινόμενο πάντως της απόλυτης συνήχησης και η χρήση του είναι οικουμενικό, δηλαδή συναντάται σε όλα τα μουσικά συστήματα ανά τον κόσμο. Γι’ αυτό το λόγο η οκτάβα χαρακτηρίζεται και “βασικό θαύμα” της μουσικής. Μπορεί κατανοητό σχηματικά ως ένα σπιράλ, που η κυκλική του ανοδική ή καθοδική πορεία ολοκληρώνεται όταν η γραμμή περνά από το σημείο εκκίνησης του σχήματος.
Στο επόμενο παράδειγμα μπορείτε να ακούσετε μια βασική νότα και έπειτα οκτάβες σε συνήχηση. Θα διαπιστώσετε πως δεν αλλάζει η αίσθηση του τόνου, αλλά αυτός ακούγεται να εμπλουτίζεται με επιπλέον ψηλότερες και χαμηλότερες συχνότητες. Αποκτά μεταφορικά (ξεκινώντας από τι χαμηλότερες οκτάβες και ανοδικά) βάρος, όγκο, παρουσία, διαύγεια. Αυτές οι έννοιες αν και μεταφορικές χρησιμοποιούνται σε πλείστες όσες περιπτώσεις στη μουσική παραγωγή, ειδικά στην διαδικασία ισοστάθμισης του ήχου.
Το Music/Learn είναι αφιερωμένο στη διδασκαλία της μουσικής.
Μέσα από διαδραστικό υλικό μπορείτε να προσεγγίσετε έννοιες της θεωρίας και της αρμονίας, να εξασκηθείτε στη μουσική ανάγνωση και να μελετήσετε γνωστά μουσικά κομμάτια.
Αναπτύχθηκε από τον Παναγιώτη Κατωπόδη, εθνομουσικολόγο, παραγωγό και καθηγητή μουσικής.
Για online μαθήματα και περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε μαζί μας στο [email protected] και στο τηλέφωνο 698 30 78 262.