Το Πεντάγραμμο

Μουσική Γραφή & Ανάγνωση

Το σύστημα γραφής της μουσικής προκειμένου να είναι ολοκληρωμένο πρέπει να μας παρέχει πληροφορίες σχετικά με το ύψος και τη διάρκεια των φθόγγων μιας μελωδικής γραμμής.

Για να είναι δυνατόν αυτό, τα φθογγόσημα της μουσικής γράφονται πάνω σε ένα σύστημα γραμμών και διαστημάτων, το οποίο ονομάζεται πεντάγραμμο.

Το πεντάγραμμο μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σύστημα συντεταγμένων, όπου με βάση τη θέση στην οποία βρίσκεται ένα φθογγόσημο αποτυπώνεται το τονικό του ύψος και η σειρά του στη μελωδική γραμμή. Η διάρκεια του κάθε φθογγοσήμου επισημαίνεται από την μορφή του.

Αποτελείται από πέντε γραμμές (εξ ού και το όνομά του) και τα τέσσερα διαστήματα που προκύπτουν ανάμεσά τους.

Το πεντάγραμμο γνώρισε μια εξελικτική πορεία παράλληλα με τη μουσική που καταγράφονταν σε αυτό. Από το 11ο αιώνα στην υμνογραφία της Δυτικής Εκκλησιαστικής Μουσικής χρησιμοποιούνταν ένα σύστημα τεσσάρων γραμμών. Από τον 13ο αιώνα σε μουσικά συγγράμματα της Βόρειας Γαλλίας αρχίζει να απαντά το πεντάγραμμο με τη σημερινή του μορφή.

Προς διευκόλυνση της κατανόησης της λειτουργίας του πενταγράμμου χρησιμοποιείται το πιάνο ως το όργανο αναφοράς για τα τονικά ύψη των θέσεων του. Κάθε γραμμή και διάστημα αντιστοιχεί στα λευκά πλήκτρα του πιάνου, ξεκινώντας από τη χαμηλότερη γραμμή που αντιστοιχεί στο Μι της 4ης οκτάβας.

Τα λευκά πλήκτρα στο πιάνο περιλαμβάνουν τις νότες της φυσικής διατονικής κλίμακας, χωρίς να χρησιμοποιούνται αλλοιώσεις.

Στην παραπάνω εικόνα βλέπετε το πεντάγραμμο και τις νότες που αντιστοιχούν στις θέσεις που προσφέρει, καθώς και την αρίθμηση της πρώτης και τελευταίας γραμμής. Αντιστοίχως με τις γραμμές αριθμούνται και τα διαστήματα.

Η μέτρηση των γραμμών και των διαστημάτων ξεκινάει από κάτω προς τα πάνω. Η πρώτη γραμμή αντιστοιχεί στο Μι ενώ το πρώτο διάστημα στο Φα.

Πρέπει να σημειωθεί εδώ πως δεδομένο για την ανάγνωση αυτή είναι ότι το πεντάγραμμο ορίζεται από το κλειδί του Σολ της δεύτερης γραμμής. Σε άλλη περίπτωση οι νότες που διαβάζονται σε κάθε θέση διαφοροποιούνται.

Βοηθητικές Γραμμές

Προκειμένου να επεκτείνουμε την δυνατότητα του πενταγράμμου να απεικονίζει νότες πέραν αυτών που αντιστοιχούν στις γραμμές και τα διαστήματα, χρησιμοποιούμε τις βοηθητικές γραμμές, οι οποίες δεν απλώνονται σε όλο το μήκος του, αλλά περιορίζονται μόνο στο απαραίτητο, προκειμένου να καταγραφεί η εκτός εύρους νότα(ες).

Η αρίθμηση των βοηθητικών γραμμών ξεκινά από την πλησιέστερη στο πεντάγραμμο, είτε αυτές βρίσκονται κάτω, είτε πάνω από αυτό.

Δεν υπάρχει περιορισμός στο πόσες βοηθητικές γραμμές θα χρησιμοποιηθούν. Αυτό καθορίζεται από το κλειδί του πενταγράμμου και τη χρήση του.

Στα όργανα που παίζονται νότες και με τα δύο χέρια, όπως το πιάνο, χρησιμοποιείται διπλό ή μεγάλο πεντάγραμμο, όπου από κάποια τονικά ύψη και έπειτα οι νότες, αντί να τοποθετούνται σε βοηθητικές γραμμές, μεταφέρονται στο κατάλληλο επιμέρους πεντάγραμμο.

Σε άλλες περιπτώσεις, ειδικά όταν οι νότες παραμένουν σε διαφορετική οκτάβα, αλλάζει το κλειδί που χρησιμοποιείται, για διευκόλυνση της ανάγνωσης.

Συστήματα Πενταγράμμων

Δύο ή περισσότερα πεντάγραμμα μπορούν να ομαδοποιηθούν με τη χρήση μιας ανάλογου ύψους αγκύλης πριν από αυτά. Δημιουργούνται έτσι συστήματα πενταγράμμων. Αυτή η ομαδοποίηση είναι χρήσιμη και συνήθης για συγγενικά όργανα, όπως την οικογένεια των εγχόρδων με δοξάρι (βιολί, βιόλα, τσέλο).

Εξασκηθείτε:

Μουσικό Μέτρο

Συνεχίστε στο:

Μουσικό Μέτρο Κλειδιά
Αρχική Σελίδα | Περισσότερα Μαθήματα

Το Music/Learn είναι αφιερωμένο στη διδασκαλία της μουσικής.

Μέσα από διαδραστικό υλικό μπορείτε να προσεγγίσετε έννοιες της θεωρίας και της αρμονίας, να εξασκηθείτε στη μουσική ανάγνωση και να μελετήσετε γνωστά μουσικά κομμάτια.

Αναπτύχθηκε από τον Παναγιώτη Κατωπόδη, εθνομουσικολόγο, παραγωγό και καθηγητή μουσικής.

Για online μαθήματα και περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε μαζί μας στο [email protected] και στο τηλέφωνο 698 30 78 262.