Αξίες Φθογγοσήμων

Τα φθογγόσημα, ακόμη και όταν δεν βρίσκονται πάνω σε ένα πεντάγραμμο, μας παρέχουν πάντοτε μια πολύ σημαντική πληροφορία: τη χρονική τους αξία. Η χρονική αξία του φθογγόσημου καθορίζει το πόσο διαρκεί η συγκεκριμένη νότα σε σχέση με τις υπόλοιπες.

Η απόλυτη χρονική διάρκεια μιας νότας, βέβαια, μετράται πάντοτε με βάση τη ρυθμική αγωγή του κομματιού. Δηλαδή ένα φθογγόσημο ενός τετάρτου θα διαρκέσει περισσότερο, όταν η ρυθμική αγωγή είναι αργή, από ότι ενός μισού, όταν αντίθετα η ρυθμική αγωγή είναι γρήγορη.

Οι χρονικές σχέσεις των φθογγοσήμων μεταξύ τους είναι πάντοτε σταθερές και εκφράζονται ως κλασματικές σχέσεις με βάση τη μέγιστη δυνατή χρονική αξία που έχει επικρατήσει να χρησιμοποιείται στη δυτική μουσική παράδοση: το “ολόκληρο”. Όλες οι μικρότερες αξίες προκύπτουν από τη βαθμηδόν διαίρεση του ολοκλήρου κατά το ήμισυ.*

Ως αποτέλεσμα αυτού οι αξίες διαμορφώνονται ως εξής:

1. Το ολόκληρο που καταλαμβάνει τη μέγιστη διάρκεια (1/1).

2. Το μισό που διαρκεί ακριβώς το μισό (1/2) χρόνο σε σχέση με το ολόκληρο.

3. Το τέταρτο που διαρκεί το ένα τέταρτο (1/4) του χρόνου που καταλαμβάνει ένα ολόκληρο.

4. Το όγδοο που διαρκεί το ένα όγδοο (1/8) του χρόνου του ολόκληρου.

5. Το δέκατο έκτο που διαρκεί το ένα δέκατο έκτο (1/16) του χρόνου του ολόκληρου.

6. Το τριακοστό δεύτερο που διαρκεί το ένα τριακοστό δεύτερο (1/32) του χρόνου του ολόκληρου.

7. Το εξηκοστό τέταρτο που διαρκεί το ένα εξηκοστό τέταρτο (1/64) του χρόνου του ολόκληρου.

Τα φθογγόσημα αναλύονται σε τρία μέρη που αλληλοσυμπληρώνουν την χρονική πληροφορία που παρέχεται.

Η κεφαλή αποτελεί το βασικότερο τμήμα. Είναι ένα ελλειπτικό σχήμα (για τα τονικά φθογγόσημα) που στις περιπτώσεις του ολόκληρου και του μισού γράφεται μόνο το περίγραμμά του, ενώ σε όλες τις υπόλοιπες σημειώνεται πλήρως.

Το στέλεχος είναι μια κάθετη προς το πεντάγραμμο γραμμή που η μια της άκρη ενώνεται με την κεφαλή. Όλα τα φθογγόσημα μικρότερης διάρκειας από το ολόκληρο έχουν στέλεχος.

Το άγκιστρο αποτελεί πλάγια προέκταση του στελέχους και προστίθεται από το όγδοο και έπειτα. Ο αριθμός των αγκίστρων αυξάνει προοδευτικά όσο μειώνεται η χρονική αξία του φθογγοσήμου.

Τα στελέχη μπορεί να είναι στραμμένα προς τα πάνω ή προς τα κάτω. Κατά κανόνα, όταν ένα φθογγόσημο βρίσκεται πάνω από τη μεσαία γραμμή του πενταγράμμου γράφεται με το στέλεχος στραμμένο προς τα κάτω. Όταν το στέλεχος είναι ανωφερές τοποθετείται δεξιά, ενώ όταν είναι κατωφερές αριστερά. Όμοια και τα άγκιστρα τηρούν αυτόν τον προσανατολισμό.

Πολλά φθογγόσημα ίσης ή μικρότερης διάρκειας του ογδόου που βρίσκονται σε σειρά, γράφονται με τα άγκιστρά τους ομαδοποιημένα, προκειμένου να είναι πιο ευανάγνωστη η παρτιτούρα. Κατά την συνένωση των αγκίστρων λαμβάνεται, επίσης, υπ’ όψιν και η συμπεριφορά της μελωδίας, οπότε για να εξυπηρετηθεί καλύτερα η καταγραφή της ενδέχεται να υπάρξουν ανωμαλίες στην ομαδοποίηση.

Παρακάτω βλέπουμε φθογγόσημα όλων των χρονικών αξιών να γεμίζουν μέτρα 4/4.

Στην επόμενη παρτιτούρα μπορείτε να ακούσετε τις σχέσεις των φθογγοσήμων μεταξύ τους κάθετα.

Ενώ τα φθογγόσημα προσδιορίζουν τις χρονικές διάρκειες όπου θα ακουστεί κάποιος τόνος, η μουσική αποτελείται και από διαστήματα σιωπής, τα οποία καταγράφονται με τις παύσεις.

Η διάρκεια των φθογγοσήμων μπορεί να παραταθεί με τη στιγμή διαρκείας. Ακόμη, μπορεί να συγχωνευτεί με άλλες αξίες με τη σύζευξη διαρκείας.

*Αυτός ο τρόπος διάκρισης των φθογγοσήμων στηρίζεται στη γερμανική θεωρητική σχολή, η οποία επηρέασε και την αμερικάνικη. Τα ίδια φθογγόσημα στη βρετανική παράδοση χαρακτηρίζονται διαφορετικά (το ολόκληρο π.χ. ως semibreve) πράγμα που υπονοεί διαφορετική προσέγγιση της κατανομής των χρονικών αξιών. Ιστορικά τα σύμβολα ακολουθούν κοινή μεν πορεία, αλλά με διαφορετική συστηματοποίηση. Σε ειδικό λήμμα θα εξετάσουμε συγκριτικά αυτές τις προσεγγίσεις.

Αρχική Σελίδα | Περισσότερα Μαθήματα

Το Music/Learn είναι αφιερωμένο στη διδασκαλία της μουσικής.

Μέσα από διαδραστικό υλικό μπορείτε να προσεγγίσετε έννοιες της θεωρίας και της αρμονίας, να εξασκηθείτε στη μουσική ανάγνωση και να μελετήσετε γνωστά μουσικά κομμάτια.

Αναπτύχθηκε από τον Παναγιώτη Κατωπόδη, εθνομουσικολόγο, παραγωγό και καθηγητή μουσικής.

Για online μαθήματα και περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε μαζί μας στο [email protected] και στο τηλέφωνο 698 30 78 262.