Δημοσιεύτηκε από
Ειπώθηκε και στην ενότητα των χρονικών αξιών των φθογγοσήμων, ότι ο χρόνος στη μουσική δεν είναι κάτι απόλυτο, δηλαδή κάτι που παραμένει αμετάβλητο από κομμάτι σε κομματι. Αντίθετα καθορίζεται πάντοτε εκ των προτέρων από τον συνθέτη ενός κομματιού έτσι ώστε να αποδίδει συγκεκριμένη αίσθηση ροής της μελωδίας.
Για να συμβεί αυτό είτε χαρακτηρίζεται μια μουσική σύνθεση με κάποιον όρο που δηλώνει την ταχύτητα που πρέπει να εκτελεστεί (αργή, γρήγορη, μέτρια κτλ), είτε επιλέγεται μια χρονική αξία που εμφανίζεται συχνά στην εκάστοτε σύνθεση (λαμβάνεται από τον παρονομαστή του μέτρου), και αντιστοιχίζεται με ακρίβεια σε έναν αριθμό παλμών ανά λεπτό (bpm).
Δηλαδή η αξία αυτή θα αποτελέσει τον περιοδικό παλμό στον οποίον θα βασιστεί η μέτρηση του χρόνου και θα εμφανίζεται τις ζητούμενες φορές κάθε ένα λεπτό. Για παράδειγμα σε μια ρυθμική αγωγή 60 bpm, όπου ο παλμός έχει εξισωθεί με ένα τέταρτο, συνεπάγεται ότι αυτό θα διαρκεί ένα δευτερόλεπτο. Ως αποτέλεσμα αυτού το όγδοο θα διαρκεί μισό δευτερόλεπτο, ενώ το μισό δύο δευτερόλεπτα. Στην διπλάσια ταχύτητα (τέταρτο=120bpm) η αξία του τετάρτου θα διαρκέσει μισό δευτερόλεπτο (500ms), του ογδόου 1/4 του δευτερολέπτου (250ms), ενώ του μισού ένα δευτερόλεπτο. Σε μία ενδιάμεση ταχύτητα 90 παλμών/λεπτό, με το τέταρτο πάλι ως αξία αναφοράς, αυτό θα διαρκεί 2/3 του δευτερολέπτου (667ms), το όδγοο 1/3 του δευτερολέπτου (333ms), ενώ το μισό 1 + 1/3 δευτερόλεπτα (1,33s).
Και στις δύο περιπτώσεις το ζητούμενο είναι να υπάρξει μια ισόχρονη και σταθερή βάση σε σχέση με την οποία θα μετρηθούν οι χρονικές αξίες των φθογγοσήμων της παρτιτούρας.
Στο παρακάτω παράδειγμα παρουσιάζεται μια σχετικά αργή ρυθμική αγωγή (Adagio), όπου έχει επιλεγεί ως χρονική αξία αναφοράς το τέταρτο.
Η ρυθμική αγωγή σε συνδυασμό με το μέτρο του κομματιού είναι τα θεμέλια για την εξέλιξη της μελωδίας και την θεμελίωση του ρυθμού, καθώς, αν δεν έχει οριστεί η μεν πρώτη τότε ο ειρμός της μελωδίας δε θα γίνει αντιληπτός, αν δεν έχει οριστεί το δεύτερο, τότε είναι αδύνατο να τοποθετηθούν οι χρονικές αξίες σε κάποιο χρονικό πλαίσιο δημιουργώντας την αίσθηση του ρυθμού.
Σε ορισμένα έργα σύγχρονης μουσικής αναιρούνται και οι δύο αυτές συνθήκες, με αποτέλεσμα να αποδίδεται ένα αίσθημα σύγχυσης ή αοριστίας. Σε άλλα προσδιορίζεται μόνο η συνολική επιθυμητή διάρκεια του κομματιού, μεταθέτοντας την επιλογή της ρυθμικής αγωγής στον εκτελεστή.
Είδαμε, ότι και στη ρυθμική αγωγή, όπως γενικότερα στη μουσική γραφή, χρησιμοποιείται επικρατέστερα η ιταλική γλώσσα. Η ταχύτητα και ο χρονικός βηματισμός ονομάζονται tempo.
Οι ιταλικοί όροι που έχουν καθιερωθεί για να περιγράψουν το tempo ισοδυναμούν με ένα εύρος παλμών ανά λεπτό κι όχι με συγκεκριμένο αριθμό. Αυτό συμβαίνει διότι πρωτεύοντα ρόλο καταλαμβάνει η συνολική αίσθηση και το ύφος που αποπνέει κάθε σύνθεση και ύστερα έρχεται η απόλυτη μέτρηση.
Οι διαβαθμίσεις της ταχύτητας εν προκειμένω συναρτώνται με γλωσσικές αποχρώσεις, που δημιουργούν μια γενικότερη ατμόσφαιρα μουσικής εκτέλεσης.
Οι βασικότερες, ξεκινώντας από τον βραδύτερο ρυθμό, είναι:
- Largo: Αργά και πλατιά
- Lento: Αργά και απαλά
- Adagio: Αργά και εκφραστικά
- Andante: Αργά και με βηματισμό
- Moderato: Σε μέτρια ταχύτητα
- Allegro: Γρήγορα
- Vivace: Με ζωντάνια
- Presto: Πολύ γρήγορα
Κατά τη διάρκεια ενός κομματιού η ρυθμική αγωγή είναι δυνατόν να μεταβληθεί, να υπάρξουν επιταχύνσεις ή επιβραδύνσεις και με διαφορετική κάθε φορά πρόοδο ή ακόμη και να διακοπεί.
Οι συνηθέστεροι όροι γι’ αυτές τις εναλλαγές είναι οι εξής (συνδυάζονται και μεταξύ τους):
- Lentando: Σταδιακά πιο αργά
- Ritardando: Σταδιακά επιβραδυνόμενα
- Ritenuto: Απότομα αργά
- Rallentanto: Επιβραδυνόμενα
- Acceleranto: Επιταχυνόμενα
- Mosso: Με βήμα, κίνηση, ζωντάνια
- Piu mosso: Πιο γρήγορα
- Assai: Αρκετά
- Mezzo: Μέτρια
- Molto: Πολύ
- Poco a poco: Λίγο-λίγο
- Non-troppo: Όχι πολύ
Για να διακοπεί ή να επανέλθει στην αρχική κατάσταση η ρυθμική αγωγή:
- Senza tempo: Χωρίς συγκεκριμένο ρυθμό
- Rubato: Εντελώς ελεύθερα
- Primo tempo: Αρχικός χρόνος
- A tempo: Αρχικός χρόνος
Στο πλαίσιο της μουσικής εκπαίδευσης, η σταθερή και απόλυτη μέτρηση του χρόνου είναι ζητούμενο. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιείται ο μετρονόμος, μια συσκευή που παράγει ένα ευδιάκριτο ήχο σε τακτικά, ισόχρονα διαστήματα.
Στο μάθημα δε της μουσικής ανάγνωσης (σολφέζ), και ιδίως στα αρχικά στάδια, η αυστηρή μέτρηση του χρόνου είναι η βάση για τη δόμηση της ικανότητας γρήγορης και σωστής ανάγνωσης της παρτιτούρας.
Το Music/Learn είναι αφιερωμένο στη διδασκαλία της μουσικής.
Μέσα από διαδραστικό υλικό μπορείτε να προσεγγίσετε έννοιες της θεωρίας και της αρμονίας, να εξασκηθείτε στη μουσική ανάγνωση και να μελετήσετε γνωστά μουσικά κομμάτια.
Αναπτύχθηκε από τον Παναγιώτη Κατωπόδη, εθνομουσικολόγο, παραγωγό και καθηγητή μουσικής.
Για online μαθήματα και περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε μαζί μας στο [email protected] και στο τηλέφωνο 698 30 78 262.